Η κριτική έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στη ζωή μας είτε προέρχεται από εμάς, είτε από τους άλλους και εκφράζει την αποδοχή ή μη των πράξεων και της συμπεριφοράς μας. Η ανάγκη της αποδοχής υπάρχει από το πρώιμα στάδια της ανθρώπινης εξέλιξης και παραμένει ως χαρακτηριστικό μας ακόμα και σήμερα. Βέβαια, το πώς εμείς θα της επιτρέψουμε να επηρεάσει την ζωή μας είναι αυτό που μπορεί να προκαλέσει δυσαρμονία στην εξέλιξή μας. Ουκ ολίγες φορές έχουμε δεχτεί κριτική είτε καλή είτε κακή. Και ενώ όταν είναι θετική είναι μία ευχάριστη εμπειρία για εμάς και ιδιαίτερα όταν προέρχεται από σημαντικά πρόσωπα, όταν γίνεται αρνητική είναι μία δυσάρεστη κατάσταση που μπορεί να έχει πολλές επιπτώσεις στη ζωή μας.
Τι είναι αυτό που πραγματικά μας ενοχλεί τόσο πολύ;
Λανθασμένα θεωρούμε ότι η ίδια η κριτική είναι αυτό που μας ενοχλεί, ενώ στην πραγματικότητα η απάντηση βρίσκεται σε εμάς. Εμείς επιλέγουμε αν θα μας επηρεάσει η εκάστοτε κριτική ή όχι. Εάν σε όλη μου τη ζωή επιδιώκω εμμονικά την αποδοχή των άλλων και ανησυχώ για την πιθανή απόρριψή τους, τότε σημαίνει ότι έχω δώσει το ελεύθερο η κριτική τους να καθορίζει την προσωπικότητά μου. Επιπλέον, ο λόγος που η κριτική μας επηρεάζει σε τόσο μεγάλο βαθμό είναι επειδή εμείς κάποιες φορές προδιαθέτουμε την κατωτερότητά μας. Δηλαδή, έχουμε την πεποίθηση ότι δεν είμαστε αρκετοί για τους άλλους. Σε αυτή την περίπτωση, αν δεν λάβουμε ένα σήμα από τον άλλον ότι μας αποδέχεται, αυτόματα, θεωρούμε ότι έχουμε κάνει κάποιο λάθος και αναζητούμε τρόπους ώστε να μας εκφράσει την αποδοχή του.
Όπως εύστοχα έχει ειπωθεί, “κανείς δεν μπορεί να σε κάνει να νιώσεις κατώτερος, αν εσύ δεν δώσεις την έγκρισή σου.”
Πώς γίνεται λοιπόν η αρνητική κρητική να μην επηρεάζει τον ψυχικό μας κόσμο;
Το πρώτο και πιο μεγάλο βήμα είναι να δεχτούμε τον εαυτό μας όπως είναι. Δυστυχώς, έχουμε μάθει να είμαστε οι πιο αυστηροί κριτές και να σαμποτάρουμε μονίμως τον εαυτό μας.
Παραδείγματος χάρη, ακούμε την φράση: Δεν είσαι καλός/ καλή σύντροφος και αμέσως σκεφτόμαστε: “Τι λάθος συμβαίνει με εμένα;” Αντίθετα, αν δεν σαμποτάραμε τον εαυτό μας, θα σκεφτόμασταν το εξής: “Μπορεί όντως κάποιες φορές να κάνω λάθη αλλά αρνούμαι ότι αυτό συνεπάγεται ότι δεν είμαι καλός/ καλή σύντροφος. Είναι πιθανό μεταξύ μας να μην υπάρχει χημεία, αλλά αυτό δεν με κάνει κακό ή κακιά.” Φυσικά και αυτή η κριτική μπορεί να με βάλει σε σκέψεις αν υπάρχει κάτι που πρέπει να αλλάξω και να επικεντρωθώ στο πρόβλημα, αλλά δεν είναι ικανό να με μηδενίσει ως ύπαρξη.
Για να φτάσω όμως, στη δεύτερη αντίδραση και να μπορώ να διαχειριστώ ή να απαντήσω στην κριτική, χρειάζεται να έχω εξασκηθεί αρκετά στο να αποδεχτώ τον εαυτό μου. Με αυτό τον τρόπο μπορώ να χρησιμοποιήσω την κριτική ώστε να γίνω καλύτερος αν όντως αυτό το στοιχείο που επεσήμανε ο άλλος είναι κάτι που δεν μου αρέσει στον χαρακτήρα μου.
Και ενώ ο φόβος της απόρριψης πάντα παραμονεύει, χειρότερο και από τον φόβο είναι η ίδια η απόρριψη, ότι παύεις να είσαι επιθυμητός για τον άλλον. Όλοι λίγο πολύ το γνωρίζουμε, αυτό που μας διαφεύγει είναι ότι υπάρχουν δύο φάσεις απόρριψης. Η πρώτη είναι όταν κάποιος σε απορρίπτει και η δεύτερη όταν εσύ ο ίδιος απορρίπτεις τον εαυτό σου. Όπως πολλοί ψυχολόγοι έχουν επισημάνει, μπορεί να μας απορρίψουν οι άλλοι χωρίς εμείς να απορρίψουμε τον εαυτό μας. Και ενώ θα περιμέναμε ότι η πρώτη φάση είναι αυτή που μας δημιουργεί συναισθηματικά προβλήματα, στη δεύτερη φάση ουσιαστικά καταρρακωνόμαστε.
Θεωρούμε ότι είναι δύσκολο να ξεπεράσουμε ένα χωρισμό όταν ο άλλος μας έχει απορρίψει. Ενώ στην πραγματικότητα η κατάσταση γίνεται ακόμα χειρότερη όταν και εμείς απορρίψουμε τον εαυτό μας. Συγκεκριμένα, όταν χωρίσω και φτιάξω μία λίστα με όλα τα λάθη που έχω κάνει, αρχίζω να πιστεύω ότι δεν ήμουν καλός ή καλή και σαμποτάρω τον ίδιο μου τον εαυτό. Αντίστροφα, μόνο όταν αποδεχτώ τον εαυτό μου θα μπορέσω να προχωρήσω στη ζωή μου και να βρω τον επόμενο σύντροφο. Αν δημιουργήσω στο μυαλό μου το μοτίβο ότι δεν αξίζω έναν καλό σύντροφο, δεν θα μπορέσω να ξεπεράσω τον χωρισμό. Αντίθετα, όταν συνειδητοποιήσω ότι η αξία και η ευτυχία μου βρίσκονται στα δικά μου χέρια και είμαι εγώ υπεύθυνος, τότε θα έχω την αυτοπεποίθηση να προχωρήσω.
Επίσης, οι αντιδράσεις στην αρνητική κριτική ποικίλουν, ανάλογα με το πώς μας επηρεάζουν συναισθηματικά. Μπορεί να έχουμε την ανάγκη να αμυνθούμε ή να νιώθουμε νευριασμένοι ή πληγωμένοι. Είναι γεγονός ότι με το να νευριάσουμε σε μία άσχημη κριτική και να αμυνθούμε, δεν θα βρούμε το δίκιο μας ούτε θα εξαλείψουμε την αδικία που υφιστάμεθα. Αντίθετα, αν ακούσουμε την κριτική και την αξιολογήσουμε ψύχραιμα, μπορεί και να είναι εποικοδομητική. Το να είσαι ανοιχτός στην κριτική δεν συνεπάγεται να συμφωνείς ή να διαφωνείς απόλυτα.
Η κριτική που μας ασκείται συνήθως είναι για μεμονωμένα περιστατικά. Ο λόγος που πληγωνόμαστε είναι ότι παίρνουμε αυτές τις καταστάσεις και νομίζουμε ότι αυτές μας προσδιορίζουν. Λόγου χάρη, καθυστερώ να ετοιμάσω στη δουλειά μία παρουσίαση και ο συνάδερφος μου, μου ασκεί κριτική λέγοντας ότι δεν είμαι επιμελής ενώ ποτέ δεν έχω καθυστερήσει ξανά. Πληγωνόμαστε γιατί θεωρούμε ότι αυτό το περιστατικό είναι ικανό να μας κάνει λιγότερο ικανούς. Ενώ στην πραγματικότητα μία συμπεριφορά δεν μπορεί να καθορίσει την προσωπικότητά μας.
Επιπλέον, μπορεί να νιώθουμε πληγωμένοι ή προδομένοι όταν συμπεριφερόμαστε όμορφα στους άλλους και μας ασκούν “άδικη κριτική”. Δεν υπάρχει κανένας κανόνας που λέει ότι λόγω της προσωπικότητας σου εξαιρείσαι από την οποιαδήποτε κριτική. Ακόμα, και να ζούσαμε σε ένα τέλειο κόσμο δεν θα μπορούσαν να είναι όλα ανταποδοτικά!
Πέρα από την κριτική των άλλων υπάρχει και η εσωτερική φωνή που μας κριτικάρει σε κάθε κίνησή μας και είναι η δικιά μας. Κάποιες φορές καταλήγει να είναι τόσο ενοχλητική που μας παγιδεύει σε φαύλους κύκλους. Αυτές οι κριτικές ενισχύουν την κακή εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας και μας δυσκολεύουν στην αποδοχή του.
Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις αρνητικές κριτικές;
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω μόνο όταν ακούμε και αξιολογούμε με ορθολογικό τρόπο την εκάστοτε κριτική γινόμαστε και πιο ανοιχτοί σε αυτήν. Ξεχνάμε ότι υπάρχει και η εποικοδομητική κριτική που μπορεί να μας βοηθήσει. Όταν σε μία κριτική υπάρχει μία δόση αλήθειας, μην φοβάσαι να την δεχτείς! Μην επικεντρώνεσαι στα λάθη καθαυτά, αλλά σκέψου τις αλλαγές που χρειάζονται για να πετύχεις τα επιθυμητά αποτελέσματα στη ζωή σου. Η αρνητική κριτική δεν πρέπει να εισπράττεται ως αποδόμηση της εικόνας αλλά ως ένα μέσο για να εξελιχθούμε.
Τέλος, δεν δεχόμαστε μόνο αλλά ασκούμε και κριτική στους γύρω μας και πολλές φορές χωρίς να σκεφτόμαστε τον αντίκτυπό της. Όπως είναι απαραίτητο να προσέχουμε πώς θα την δεχτούμε, ίδιας σημασίας είναι και πώς θα την διατυπώσουμε ώστε να βοηθήσουμε τον άλλον να βελτιωθεί. Κάποια βήματα που μπορείς να ακολουθήσεις είναι τα εξής:
- Κρίνε την συμπεριφορά αλλά όχι το άτομο
- Γίνε συγκεκριμένος στη διατύπωση της κριτικής σου
- Μη βασίζεσαι σε λάθη του παρελθόντος αλλά επικεντρώσου στο παρόν και πώς η κριτική σου θα βοηθήσει τον άλλον
Η κριτική αμφοτέρων έχει ως στόχο να φέρει μία αλλαγή και όχι να προκαλέσει αρνητικά συναισθήματα. Το να διατυπώνουμε προσεκτικά τις σκέψεις και να ακούμε ουσιαστικά τον συνομιλητή μας, μπορεί να έχει εκπληκτικά αποτελέσματα! Αντίθετα, τα καυστικά σχόλια και η άνευ ουσίας κριτική δεν αποφέρει κέρδος, ούτε στον πομπό ούτε στον δέκτη.
Εν κατακλείδι, η αυτο-αποδοχή είναι το κύριο συστατικό για να μην λειτουργεί καταλυτικά για την προσωπικότητά μας η αρνητική κριτική. Για να φτάσουμε σε αυτό το στάδιο, πρωτίστως εμείς δεν πρέπει να κριτικάρουμε τις πράξεις μας αλλά να τις αξιολογούμε ώστε να γίνουμε η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας. Τέλος, πρέπει να επικεντρωνόμαστε όχι μόνο στον τρόπο που δεχόμαστε την κριτική αλλά και πώς την ασκούμε ώστε να γίνει εποικοδομητική.
MSc Business Psychology
Qualified MOE Coach,
Παναγιώτα Γιδοπούλου
